هشدار قرآن و حدیث از اخلاق بد

در قرآن مجید و احادیث نبوی مانند نماز و روزه بر اخلاق خوب بسیار تاکید شده است و همان طور که متخلفین از عبادات به عذاب تهدید شده‌اند به آدم‌های بداخلاق نیز به شدت هشدار داده شده است. مثلاً بخل یک بیماری اخلاقی است، خداوند درباره آن می‌فرمایند: "ولا یحسبن الذین یبخلون بماء آتاهم ادلما من فضله هو خیراًَ لهم بل هو شر لهم سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامة" (آل عمران/ 180) ؛ آنان که نسبت بدانچه خداوند از فضل خود بدیشان عطا کرده است بخل می‌ورزند گمان نکنند که این کار برای آنان خوب است و به سود ایشان می‌باشد، بلکه این کار برای آنان بد است و به زیان ایشان تمام می‌شود. در روز قیامت همان چیزی که بدان بخل ورزیده‌اند طوق (سنگین اسارت بر گردن) ایشان می‌گردد.

همین طور در سوره همزه کسانی که مال را بیش از حد دوست می‌دارند و بر دیگران طعنه جویی و عیب ورزی می‌کنند به عذاب دوزخ تهدید شده‌اند!

پیامبر اکرم در حدیثی درباره همسایه سه بار قسم خورده چنین فرموده‌اند: «والله لایومن، و الله یومن و الله یومن، قیل من یا رسول الله؛ قال الذی لا یامن جاره بوائقه»؛ قسم به خدا مومن نیست، قسم به خدا مومن نیست، قسم به خدا مومن نیست، پرسیده شد چه کسی ای رسول خدا؟ فرمودند: کسی که همسایه‌اش از اذیت و آزار او در امان نباشد.

ویل لکل همزة لمزة. الذی جمع مالاً و عدّده. یحسب انّ ما له اخلده. کلاً لینبذن فی الحطمه" ؛  وای به حال هر که عیب‌جو و طعنه زن باشد، همان کسی که دارائی فراوانی را گرد می‌آورد و آن را بارها و بارها می‌شمارد، آخر گمان می‌برد که دارایی‌اش به او جاودانگی می‌بخشد، هرگز چنین نیست او بدون شک به خرد کنند ه و درهم شکننده پرت می‌گردد و فرو انداخته می‌شود.

ملاحظه بفرمایید در آیات فوق فقط به خاطر اخلاق سوء وعید دوزخ بیان شده است. همین طور در احادیث نبوی، راجع به بعضی اخلاق سوء وعید بسیار شدید ذکر شده است مثلاً درباره تکبر فرموده است: « ولا یدخل الجنة من فی قلبه مثقال ذرة من کبر» ؛ کسی که ذره‌ای تکبر در دلش باشد، وارد بهشت نخواهد شد.

در باره دورویی ارشاد رسول گرامی این است: «تجدون شر الناس یوم القیامة ذا الوجهین یاتی هولاء بوجه و هولاء بوجه»؛ بدترین انسان روز قیامت آدم دو رو خواهد بود کسی که در برخورد با افراد تغییر چهره می‌دهد.

درباره عدم ترحم می‌فرماید: «لا یرحم الله من لا یرحم الناس» خداوند بر شخصی که بر مردم رحم نمی‌کند، رحم نکند، در این حدیث کلمه «الناس» به صورت عام ذکر شده که شامل مومن، کافر، متقی و فاجر می‌شود. بدون تردید، رحم و کرم حق همه انسان‌هاست، البته برای کافر و فاسق عطوفت راستین فقط در این است که از انجام کفر و فسق آنان ناراحت و نگران نبوده و در تلاش حفاظت آنان- دفع کفرو فسق - باشیم.

در پاره‌ای از روایات آدم بداخلاق غیر مومن خوانده شده است.

رسول مکرم اسلام سوگند خورده و می‌فرماید: «و الذی نفس بیده لا یومن عبد حتی عیب لاخیه ما یحب نفسه»؛ قسم به ذاتی که جانم در دست اوست انسان مومن نمی‌شود مگر این که برای برادرش چیز را بپسندد که برای خود می‌پسندد .

در حدیثی درباره همسایه سه بار قسم خورده چنین فرموده‌اند: «والله لایومن، و الله یومن و الله یومن، قیل من یا رسول الله؛ قال الذی لا یامن جاره بوائقه»؛ قسم به خدا مومن نیست، قسم به خدا مومن نیست، قسم به خدا مومن نیست، پرسیده شد چه کسی ای رسول خدا؟ فرمودند: کسی که همسایه‌اش از اذیت و آزار او در امان نباشد.

در محتوای این احادیث باید فکر نمود گناهانی که درباره آنان تهدید بیان شده و مرتکب آن محکوم به بی‌ایمانی شده از قبیل اخلاق بد هستند. اخلاقیات از چیزهای اضافی نیستند که فقط برای تحصیل ثواب بیشتر لازم باشند. بلکه موجب نجات از عذاب جهنم و از شرایط مسلمان بودن هستند به ویژه آن دسته از اخلاق که در قرآن کریم درباره آنها زیاد تاکید شده است مانند:

صبر، توکل، راستگویی، امانتداری، وفا به عهد، اخلاص، محبت کامل به خدا و پیامبر، خیر خواهی نسبت به دیگران، حسن ظن به دیگران، عیب پوشی، رحم ، عفو و گذشت ، فرو بردن خشم، سخاوت، عدل و انصاف، تواضع و فروتنی ...